Nitrik oksit sentaz enzimleri aracılığıyla vücutta üretilmesine ek olarak, nitrat ve nitritin vücut depoları özellikle pancar, marul, ıspanak, roka, kereviz gibi tipik olarak 100g taze ağırlık başına 250mg’dan fazla nitrat içeren yeşil yapraklı sebzelerin tüketimi yoluyla da eksojen olarak arttırılır. Günümüzde pancar suyu içerisinde bulunan besinsel nitratın vücuttaki nitrik oksit miktarını arttırmasından dolayı sporcuların performansını yükseltmek amacıyla kullanılmaktadır. Alınan nitratın bir kısmı tükürük bezleri tarafından konsantre edilir. Nitratlar dil yüzeyindeki anaerobik bakteriler tarafından nitritlere indirgenir. Alınan nitritin bir kısmı midenin asidik ortamında nitrik oksite indirgenir ve önemli miktarda nitrit sistemik dolaşıma girerek plazma nitrit konsantrasyonunu yükseltir. Nitrat alımını takiben 1-2 saat içinde plazma nitrat konsantrasyonu ve 2-3 saat içinde plazma nitrit seviyesi zirve yapar ardından yaklaşık 24 saat sonra başlangıç değerlerine geri dönerler. Nitrik oksit iskelet kasında, oksidatif stres üretimini azlatır, kas kasılması sırasında kuvvet ve güç üretimini artırarak ATP’ nin sentezlenmesi için gereken oksijenin yanı sıra ihtiyaç duyulan ATP’ nin maliyetini de azaltır. NO kan basıncını düşürebilen ve kan akışını iyileştirebilen vasküler dokunun gevşemesini uyaran vazodilatör olarak tanımlanan bir sinyal molekülüdür. NO, vücutta çok çeşitli diğer önemli ve faydalı fonksiyonlara sahiptir. Yüksek yoğunluklu egzersizlerde ana enerji metabolizması oksidasyon reaksiyonlarından bağımsızdır, bu tip egzersizlerde oksijen ve pH basıncının düşmesi nitritin NO’ indirgenmesini destekler. Bu nedenle dayanıklılık egzersizlerine kıyasla yüksek yoğunluklu egzersizlerin pancar suyu takviyesine yanıt olarak kan NO konsantrasyonlarını arttırma kapasiteleri daha fazladır.

Akut diyet nitrat takviyesinin 30 saniyelik Wingate performansına etkisini inceleyen bir çalışmada, 70 ml (6.2 mmol) pancar suyu takviye edilen sağlıklı 12 erkek bireyin takviyeden iki buçuk saat sonra yapılan 30 saniyelik bacak Wingate anaerobik testi sonunda ortalama ve zirve anaerobik güç düzeylerinde anlamlı bir artış olduğu gösterilmiştir. Bir başka çalışmada CrossFit sporcularına 6 gün boyunca 8 mmol/gün nitrat takviyesi uygulanmıştır ve 6 gün sonunda zirve güç değerlerinde plasebo grubuna kıyasla anlamlı bir fark bulunmuştur. Anlamlı sonuçların olduğu çalışmalar kadar etkisinin bulunamadığı çalışmalarda vardır. Örneğin 14 erkek hokey oyuncusuyla yapılan bir çalışmada, 30 ve 60 saniyelik Wingate testinden 3 saat önce katılımcılara 496 mg pancar tozu veriliyor ve ortalama güç zirve güç değerlerinde plaseboya kıyasla anlamlı fark bulunamıyor.

Yapılan incelemeler sonucunda nitrat dozları için 5 ila 9 mmol aralık en etkili aralık olarak gözükmektedir. Nitrat takviyesinin faydalı etkilerinin yanı sıra aşırı dozlarında; baş ağrısı, düşük kan basıncı, dil altında yanma-karıncalanma, kızarma gibi yan etkiler görülebilmektedir. Yapılan çalışmaların farklılık göstermesi egzersizi yapan sporcunun bireysel metabolizmasından, sporun türünden, yapılan egzersizin süresinden, yoğunluğundan kaynaklı olabilmektedir.

Genel olarak uygun dozlarda nitrat takviyesinin anaerobik enerji metabolizmasının ağırlıklı olarak kullanıldığı sporlarda müsabaka öncesinde kullanılmasının yararlı olabileceği düşünülmektedir.

Uzm.Dyt. Mestan ÇİLEKÇİ

Stj.Dyt. Esra Nur ÖZDEMİR