Sodyum bikarbonat, gıda endüstrisinde, diş sağlığı üzerinde, bazı hastalıkların patolojilerinin yönetiminde tedavisinde kullanılan kimyasal bir bileşiktir. Hücre içi-dışı sıvılarda pH dengesini sağlaması ve tamponlama özellikleri göz önüne alındığında sporcularda ergojenik bir destek olarak kullanılmaktadır. Yapılan yoğun egzersizler; hidrojen iyonlarının birikimi, pH’daki azalma gibi etkileri nedeniyle yorgunluğa ve düşük performansa sebep olabilir. Egzersizden önce sodyum bikarbonat alımı sporcuyu egzersiz öncesi metabolik alkaloza sokarak, hidrojen iyonlarının birikimini önleyerek ve hücresel pH’ın korunmasını sağlayarak yorgunluğu geciktirir, dolayısıyla sporcunun performansını arttırır.

Genel olarak, sodyum bikarbonat, yüksek yoğunluklu ve 30 saniyeden uzun ancak 10 dakikadan kısa süren aktiviteler için ergojenik olarak kabul edilir. Yapılan araştırmalar sonucunda sodyum bikarbonat tüketiminin; basketbol, yüzme, hokey vs. gibi çoğu spor dalı üzerindeki ergojenik etkisi bildirilmiştir. Direnç egzersizinde kas gücü ve kas dayanıklılığı en önemli noktalardan ikisidir ve sodyum bikarbonat takviyesinin bu iki önemli nokta üzerindeki etkisini inceleyen çalışmalarda bu maddenin kas dayanıklılığı üzerinde akut ergojenik etkilere yol açtığı fakat kas gücü üzerine önemli bir ergojenik etkisinin olmadığı görülmüştür.

Farklı spor dallarında yapılan incelemeler sonucunda sodyum bikarbonat takviyesinin; judo sporcuları üzerinde müsabakalardaki atış sayısını, amatör boksörlerde yumruk sayısını, tekvando dövüşü sırasında saldırı süresini arttırdığı görülmüştür. Genel olarak, yapılan çoğu çalışma incelendiğinde sodyum bikarbonat takviyesinin dövüş sporlarında performansı arttırmak için etkili bir takviye olduğunu görülmüştür.

Sodyum bikarbonat tüketiminin dozları (0.1 ila 0.5 g / kg) ile ilgili yapılan çalışmalarda, 0.1g/kg’lık tüketimin egzersiz performansı için herhangi bir ergojenik etki oluşturmadığı, yan etkilerin 0.4 g/kg – 0.5 g/kg doz aralığında yüksek olduğunu, optimal fayda dengesi için 0.3 g/kg dozunun yeterli olduğu sonucuna varılmıştır.

Sodyum bikarbonat tüketiminin sağladığı ergojenik etkilerin yanı sıra gastrointestinal rahatsızlık gibi yan etkilerinin olduğunu da göz önünde bulundurmak gerekir. En sık rastlanan yan etkiler; şişkinlik, bulantı, kusma ve karın ağrısıdır. Yan etki şiddeti ve sıklığı kişiler arasında farklılık gösterir. Bu yan etkileri minimuma düşürmek için farklı stratejiler uygulanabilir. Bunlardan biri alınan takviyenin bireysel olarak zamanlamasını ayarlamaktır (genelde egzersizden 60-180 dk önce). Bir öğünün yanında sodyum bikarbonat alımı kullanılan bir diğer stratejidir. Çalışmalar incelendiğinde; sodyum bikarbonatın yüksek karbonhidratlı bir öğünle (meyveli ekmek ve 1.5 g/kg karbonhidrat içeren tahıl çubukları) tüketiminin gastrointestinal sorunları minimuma indirdiği görülüyor. Tüketilen dozu düşürmek (0.2g/kg) bir diğer strateji olarak kullanılabilir. Bir diğer yöntem ise enterik kaplı kapsüllerinin kullanımıdır. Bu kapsüller mide asidi ile etkileşime girmeyerek yan etkileri en aza indirebilirler fakat kullanılan takviyenin osmotik diyare gibi bağırsak üzerindeki yan etkilerini önleme olasılığı oldukça düşüktür. Son olarak, her bir sporcunun daha sonra yarışmalarda kullanabilecekleri minimum yan etkiye sahip bireysel optimal dozlarını bulmak için; yapılan egzersizler yahut antrenmanlar sırasında farklı dozlardaki sodyum bikarbonat takviyelerini denemelilerdir.

Uzm.Dyt. Mestan ÇİLEKÇİ

Stj.Dyt. Esra Nur Özdemir